Levent AKBAY
2023 yılında uygulamaya girmek üzere hazırlıkları sürdürülen EYT düzenlemesinin gerek özel kesime, gerek kamuya getireceği yükler iş dünyası tarafından ‘sürdürülebilir’ bulunmadı. TOBB ile Çalışma Bakanlığı ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’nın bir ortaya gelerek ele alacağı ‘EYT faturası’ sorunu, sürecin toplam faturasının taban 300 milyar liradan başlaması, çeşitli olasılıklara nazaran 700 milyar TL’ye kadar çıkması taraflarda ürküntü yarattı.
İş dünyası, EYT meselesinin yalnızca özel bölüm açısından değil, toplumsal güvenlik açıklarının artacak olması nedeniyle kamu finansmanı açısından da, hem ‘geri adım’ hem ‘sürdürülemez’ olduğu görüşünde. Bu açıdan toplumsal güvenlik kurumlarının aktüeryal istikrarının bozulması kaçınılmaz. Artan açığın finansmanı için bütçe kaynaklarının kullanılacak olması, son kertede finansmanın artacak vergilerle sağlanmasını kaçınılmaz kılıyor. Sorunun tekrar ele alınması için planlanan TOBB ile Çalışma Bakanlığı ortasında görüşme günü netleştirilmedi. Bu ortada TOBB tarafından hazırlanan teklifler raporunda rakamsal olarak bir maliyet belirtilmedi. Zira EYT ile ortaya çıkacak kıdem tazminatı yükü; fiyat farklılıkları, çalışma müddetleri, emekli olacaklar ortasındaki bayan erkek sayısı farklılıkları nedeniyle çok fazla değişkene bağlı.
Bir kere daha hesaplanacak
Çalışma Bakanı ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alım, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda yaptığı açıklamada, uygulamadan yararlanacak çalışan sayısının 2023 açısından sonunu belirlemiş; “Şu anda yaş şartını kaldırırsak prim gün sayısı ve hizmet süresi tutan yaklaşık 1,5 milyon kişi var” yapmıştı. Lakin bu varsayım 2023 sonrasını içermediği için yıllara dayalı maliyet de netleşmedi.
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’nın Haziran 2022 prestiji ile 1.5 milyon çalışanı kapsayacağını açıkladığı kesin sayısı yıl sonu prestijiyle bir defa daha hesaplanacak. EYT’lilerin tamamı taban fiyatlı olsa bile yüzde 50’lik fiyat artışı ile toplam kıdem tazminatı faturası 288 milyar TL’yi buluyor. Bu kapsamdaki çalışanların yüzde 87’si özel kesimde. Hasebiyle kıdem tazminatı yükünün yüzde 13’ü kamuda kalacak.
Buna karşın 1.5 milyon çalışanın yüzde 40’ının minimum fiyat seviyesinden daha fazla fiyat aldığı biliniyor. Bu da özel bölüm açısından kıdem tazminatı yükünü artıran bir öge olarak devreye giriyor.
EYT sorunu 2023 yılı başında 1.5 milyon kişi ile sonlu görünse de, 5 yıllık bir müddet içinde bu çalışmadan yararlanarak emekli olacakların sayısı 4.5 milyon kişi olarak hesaplanıyor. Bu görüş İSO İdare Kurulu Lideri Erdal Bahçıvan tarafından da İSO’nun son Meclis toplantısında lisana getirildi. Bu durumda EYT faturası bugünkü fiyatlar üzerinden 3 kat daha artıyor olacak. Bu nedenle EYT tek defalık değil yıllara sari tesirlerde bulunarak iş dünyası açısından ek maliyetler yaratacak.
Kadın ve erkeklerde durum
EYT’li bayanların tamamı 20 yıllık sigortalılık müddetini doldurdu. EYT’li erkeklerin tamamı ise 8 Eylül 2024 tarihinde 25 yıllık sigortalılık müddetini dolduracak. Yaş şartının EYT’liler için tümüyle kaldırılması halinde 8 Eylül 1999 öncesi çalışmaya başlayıp da prim gününü doldurmuş olanların tamamı 2024 yılına kadar emeklilik hakkı elde edebilecek. 2024 yılından sonraya sadece prim günü 5000’den az olanlar kalacak. Bunlardan prim günü 3600 ile 5000 ortasında olan bayanlar 50, erkekler 55 yaşında emekli olacak.
Kıdem tazminatı tavan fiyatı ne kadar?
Kıdem tazminatı, emekçinin çalışmış olduğu bir şirkette her bir yıla karşılık olarak çalışana çalıştığı yıl kadar toplu olarak ödenen tazminattır. Haziran ayı enflasyon oranlarının açıklanması sonrasında taban fiyata gelen orta artırım ile kıdem tazminatı tavan fiyatı de değişti. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından imzalanan genelge sonrasında Temmuz-Aralık 2022’de Kıdem Tazminatı tavanı 15 bin 371 lira 40 kuruş oldu. (Not: İhbar tazminatı, izin hakları ve yan haklar hesaplanmamıştır)
Kıdem tazminatı hesaplama…
Kıdem tazminatı tavanının yükselmesiyle birlikte, çalışanların alacağı tazminatlar da arttı. SGK brütü 15 bin 371 liranın üzerinde olan tüm çalışanlar tavan sayıdan faydalanabilecek. Buna göre; 10 yıl çalışmış bir kişi işten çıkarılırsa, alacağı kıdem tazminatı 153 bin 714 lira olacak. Rastgele bir iş mukavelesinin kıdem tazminatını gerektiren bir nedenle feshi durumunda, çalışılan her tam yıl için 30 günlük brüt fiyat fiyatında kıdem tazminatı ödenmektedir. Bir yıldan artan müddetler de oranlanarak hesaplamaya dahil edilmektedir.
Hangi durumlarda kıdem tazminatı alınır
Çalışanın patron tarafından işten çıkarılmış olması gerekiyor. Çalışanın kendi isteği ile ayrıldığı durumlarda kıdem tazminatı alınamıyor. Çalışanın kıdem tazminatı alabilmesi için işyerinde 1 yıllık çalışma mühletini doldurması gerekiyor. Erkeklerde askerlik, bayanlarda evlilik nedeniyle işten ayrılma halinde kıdem tazminatı alınabiliyor. Çalışan, emekli olduğunda kıdem tazminatını alabiliyor.
EYT’de iş dünyasının 5 temel beklentisi
Sorunun tahlili için iş dünyasının 5 ana başlıkta toplanan beklentileri var.
1-EYT kapsamında ödenecek kıdem tazminatları için uzun vadeli, düşük faizli, başta KOBİ’ler olmak üzere isteyen işletmenlerin yararlanabileceği kredi sağlanması.
2-EYT kapsamında çalışanların emeklilik sonrasında da istihdamlarına devam edilebilmesini sağlayacak teşvikler. Emekliliğe karşın işe devam için emekli aylığı bağlanması için ‘işten ayrılma’ koşulunun kaldırılması. Böylece ‘deneyimli çalışan’ kaybının önlenmesi.
3-Emekli olup da işe devam edenlerin prim yükünün düşürülmesi.
4-Çalışanların işten ayrılması sebebiyle istihdam teşviklerinde meydana gelecek kayıpların önlenmesi.
5-EYT nedeniyle işten ayrılacak olanlar için makul bir ihbar müddeti getirilmesi. Emeklilik hakkı veren yasanın yürürlüğe girmesi için geçiş müddeti olması. Birinci etapta işsiz olanların emekli edilmesi.
